Trong hoạt động công chứng, việc bảo đảm người tham gia giao dịch hiểu rõ nội dung và tự nguyện ký kết là nguyên tắc cốt lõi. Thực tế cho thấy, nhiều hồ sơ bị từ chối công chứng khi người ký không biết chữ khi công chứng nhưng lại không có người làm chứng theo đúng quy định pháp luật. Việc thiếu người làm chứng trong trường hợp này làm dấy lên nghi ngờ về ý chí tự nguyện và khả năng nhận thức nội dung giao dịch của người ký. Bài viết phân tích căn cứ pháp lý và các tình huống cụ thể khiến công chứng viên buộc phải từ chối công chứng trong trường hợp người ký không biết chữ nhưng không có người làm chứng.
1. Nguyên tắc bảo đảm ý chí tự nguyện trong công chứng
Công chứng không chỉ là việc xác nhận chữ ký mà còn là hoạt động bảo đảm tính tự nguyện, minh bạch của giao dịch dân sự.
Theo “Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015”, giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi các bên tham gia hoàn toàn tự nguyện và có năng lực hành vi dân sự phù hợp.
Đối với người không biết chữ khi công chứng, nguy cơ không hiểu đầy đủ nội dung hợp đồng là hiện hữu. Vì vậy, pháp luật đặt ra cơ chế người làm chứng nhằm bảo đảm:
Người ký đã được giải thích đầy đủ nội dung văn bản;
Ý chí của người ký được thể hiện một cách khách quan;
Phòng ngừa tranh chấp và khiếu kiện phát sinh sau công chứng.
2. Quy định pháp luật về người không biết chữ khi công chứng
2.1. Nghĩa vụ có người làm chứng
Theo “Điều 47 Luật Công chứng 2024”, trường hợp người yêu cầu công chứng không biết chữ thì việc ký kết hợp đồng, giao dịch phải có người làm chứng theo quy định pháp luật.
Người làm chứng có vai trò xác nhận rằng nội dung văn bản đã được công chứng viên đọc lại, giải thích rõ ràng cho người ký và người ký đã đồng ý với nội dung đó.
Nếu người ký không biết chữ khi công chứng nhưng không có người làm chứng, thì điều kiện về hình thức và trình tự công chứng không được bảo đảm.
2.2. Điều kiện đối với người làm chứng
Theo “Điều 48 Luật Công chứng 2024”, người làm chứng phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ và không có quyền, lợi ích liên quan trực tiếp đến hợp đồng, giao dịch được công chứng.
Việc không có người làm chứng hợp lệ khiến công chứng viên không thể xác định chắc chắn về ý chí tự nguyện của người không biết chữ.
3. Căn cứ pháp lý để từ chối công chứng
Theo “Điều 7 Luật Công chứng 2024”, công chứng viên có nghĩa vụ kiểm tra tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch.
4.1. Người ký điểm chỉ nhưng không có người làm chứng
Ví dụ minh họa: Một người cao tuổi không biết chữ tham gia ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và chỉ thực hiện việc điểm chỉ. Tuy nhiên, hồ sơ không có người làm chứng theo quy định. Trường hợp này bị xem là vi phạm trình tự công chứng và công chứng viên buộc phải từ chối công chứng.
4.2. Người làm chứng không đáp ứng điều kiện pháp luật
Trường hợp có người làm chứng nhưng người này:
Có quyền, lợi ích trực tiếp trong giao dịch;
Không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
Không trực tiếp chứng kiến việc ký kết;
thì vẫn được xem là không đáp ứng yêu cầu pháp luật, tương đương với việc không có người làm chứng hợp lệ.
5. Hậu quả pháp lý nếu vẫn công chứng trái quy định
Nếu công chứng viên vẫn thực hiện công chứng khi người ký không biết chữ khi công chứng mà không có người làm chứng hợp lệ:
Văn bản công chứng có nguy cơ bị Tòa án tuyên hủy;
Giao dịch có thể bị xem là vô hiệu do không bảo đảm điều kiện về ý chí và hình thức;
Công chứng viên có thể phải chịu trách nhiệm nghề nghiệp nếu có lỗi.
6. Cách khắc phục để hồ sơ đủ điều kiện công chứng
Để tránh bị từ chối công chứng trong trường hợp không biết chữ khi công chứng, người yêu cầu cần:
Chuẩn bị người làm chứng đáp ứng đầy đủ điều kiện pháp luật;
Bảo đảm người làm chứng trực tiếp chứng kiến toàn bộ quá trình ký kết;
Yêu cầu công chứng viên đọc và giải thích rõ nội dung hợp đồng;
Ghi nhận đầy đủ việc điểm chỉ và người làm chứng trong văn bản công chứng.
Kết luận
Việc từ chối công chứng khi người ký không biết chữ khi công chứng nhưng không có người làm chứng là yêu cầu bắt buộc nhằm bảo đảm tính tự nguyện và an toàn pháp lý của giao dịch dân sự. Người làm chứng không chỉ là yếu tố thủ tục mà còn là cơ chế bảo vệ quyền lợi của người yếu thế trong giao dịch. Do đó, tuân thủ đầy đủ quy định về người làm chứng là điều kiện tiên quyết để văn bản công chứng có giá trị pháp lý bền vững.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
