Ký kết di chúc tại nơi ở có cần công chứng viên chứng kiến không?
Trong thực tiễn, nhiều người lập di chúc khi tuổi cao, sức yếu hoặc không thể di chuyển nên lựa chọn công chứng di chúc tại nhà để bảo đảm ý chí định đoạt tài sản của mình. Tuy nhiên, không ít trường hợp phát sinh tranh chấp thừa kế xoay quanh câu hỏi: khi ký kết di chúc tại nơi ở, có bắt buộc phải có công chứng viên trực tiếp chứng kiến hay không? Việc hiểu sai quy định về chứng kiến di chúc có thể dẫn đến nguy cơ di chúc bị tuyên vô hiệu khi xảy ra tranh chấp. Do đó, việc làm rõ vai trò pháp lý của công chứng viên trong trường hợp này là hết sức cần thiết.
1. Di chúc tại nhà có được pháp luật thừa nhận không?
Pháp luật Việt Nam không cấm việc lập di chúc tại nhà riêng. Theo quy định của Bộ luật Dân sự, địa điểm lập di chúc không phải là điều kiện bắt buộc về hiệu lực, miễn là người lập di chúc đáp ứng đủ điều kiện theo luật.
Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây: người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt; nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật”.
Như vậy, việc lập di chúc tại nơi ở chỉ là vấn đề về địa điểm, không làm mất đi giá trị pháp lý của di chúc nếu các điều kiện khác được bảo đảm.
2. Công chứng di chúc tại nhà là gì?
Công chứng di chúc tại nhà là trường hợp công chứng viên không thực hiện việc công chứng tại trụ sở tổ chức hành nghề công chứng mà trực tiếp đến nơi ở của người lập di chúc để chứng kiến việc tuyên bố ý chí và xác lập văn bản di chúc.
Theo Luật Công chứng 2024, công chứng ngoài trụ sở chỉ được thực hiện trong những trường hợp có lý do chính đáng. Khoản 2 Điều 44 quy định: “Việc công chứng có thể được thực hiện ngoài trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng trong trường hợp người yêu cầu công chứng già yếu, không thể đi lại được hoặc vì lý do chính đáng khác”.
Di chúc là một trong những loại văn bản thường xuyên được công chứng ngoài trụ sở trong thực tiễn.
3. Ký di chúc tại nhà có bắt buộc công chứng viên chứng kiến không?
3.1. Trường hợp di chúc được công chứng
Nếu người lập di chúc lựa chọn hình thức di chúc có công chứng, thì công chứng viên bắt buộc phải trực tiếp chứng kiến toàn bộ quá trình lập và ký (hoặc điểm chỉ) di chúc.
Khoản 1 Điều 56 Luật Công chứng 2024 quy định: “Công chứng viên phải trực tiếp chứng kiến việc người lập di chúc ký hoặc điểm chỉ vào di chúc”.
Do đó, trong trường hợp công chứng di chúc tại nhà, việc công chứng viên đến tận nơi để chứng kiến là điều kiện bắt buộc, không thể ủy quyền cho người khác hoặc chỉ ký xác nhận sau.
3.2. Không được công chứng di chúc “qua trung gian”
Thực tiễn tranh chấp cho thấy, nhiều di chúc bị Tòa án tuyên vô hiệu do:
Công chứng viên không trực tiếp chứng kiến việc lập di chúc
Di chúc đã được ký sẵn trước khi công chứng viên đến
Công chứng viên chỉ xác nhận chữ ký theo hồ sơ do người thân cung cấp
Trong các trường hợp này, Tòa án thường xác định việc công chứng không bảo đảm tính xác thực về ý chí của người lập di chúc, từ đó không công nhận giá trị pháp lý của di chúc.
4. Phân biệt với trường hợp di chúc không công chứng
Cần lưu ý rằng, không phải mọi di chúc lập tại nhà đều bắt buộc có công chứng viên.
Theo Điều 634 Bộ luật Dân sự 2015: “Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực vẫn có giá trị pháp lý nếu đáp ứng đủ điều kiện theo quy định”.
Tuy nhiên, trong trường hợp di chúc không có công chứng, người lập di chúc phải đặc biệt chú trọng đến:
Năng lực hành vi dân sự
Sự minh mẫn tại thời điểm lập di chúc
Người làm chứng hợp lệ (nếu có)
Thực tiễn xét xử cho thấy, di chúc không công chứng tại nhà dễ bị tranh chấp và khó chứng minh hơn rất nhiều so với di chúc được công chứng đúng trình tự.
5. Ý nghĩa của việc công chứng viên trực tiếp chứng kiến di chúc tại nhà
Việc công chứng viên trực tiếp chứng kiến khi công chứng di chúc tại nhà có ý nghĩa đặc biệt quan trọng:
Xác nhận ý chí tự nguyện của người lập di chúc
Đánh giá tình trạng minh mẫn, năng lực hành vi dân sự
Hạn chế nguy cơ bị cho là ép buộc, giả mạo, lừa dối
Tăng giá trị chứng cứ của di chúc khi có tranh chấp tại Tòa án
Trong nhiều bản án thừa kế, Tòa án đã ưu tiên công nhận di chúc được công chứng ngoài trụ sở nhưng có công chứng viên trực tiếp chứng kiến đầy đủ.
6. Lưu ý thực tiễn khi yêu cầu công chứng di chúc tại nhà
Để hạn chế rủi ro pháp lý, người yêu cầu công chứng di chúc tại nhà cần lưu ý:
Chuẩn bị hồ sơ y tế hoặc tài liệu chứng minh lý do không thể đến trụ sở
Yêu cầu công chứng viên ghi rõ địa điểm, thời gian, hoàn cảnh lập di chúc trong lời chứng
Không ký trước di chúc khi chưa có mặt công chứng viên
Tránh để người thừa kế trực tiếp can thiệp vào quá trình lập di chúc
Những yếu tố này thường được Tòa án xem xét kỹ lưỡng khi giải quyết tranh chấp thừa kế.
Kết luận
Trong trường hợp công chứng di chúc tại nhà, pháp luật bắt buộc công chứng viên phải trực tiếp chứng kiến việc lập và ký (hoặc điểm chỉ) di chúc. Việc thiếu sự chứng kiến này có thể dẫn đến nguy cơ di chúc bị tuyên vô hiệu khi xảy ra tranh chấp. Do đó, lựa chọn đúng hình thức di chúc và tuân thủ chặt chẽ trình tự công chứng không chỉ bảo vệ ý chí của người lập di chúc mà còn bảo đảm an toàn pháp lý lâu dài cho những người thừa kế.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
