Trường hợp không được công chứng văn bản từ chối nhận di sản
Trong thực tế giải quyết thừa kế, không phải lúc nào người thừa kế cũng có quyền tự do lập và công chứng văn bản từ chối nhận di sản. Có nhiều trường hợp, cơ quan công chứng sẽ từ chối thực hiện nếu việc công chứng không phù hợp với quy định của pháp luật. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ những trường hợp không được công chứng văn bản từ chối nhận di sản, căn cứ theo Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Công chứng 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2023).
1. Căn cứ pháp lý về công chứng văn bản từ chối nhận di sản
Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 620 quy định về quyền từ chối nhận di sản.
Điều 117 quy định về điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự.
Luật Công chứng 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2023):
Điều 5 quy định về nguyên tắc công chứng.
Điều 44 quy định các trường hợp công chứng viên có quyền từ chối công chứng.
Theo đó, việc công chứng văn bản từ chối nhận di sản chỉ được thực hiện nếu người yêu cầu có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, văn bản được lập tự nguyện, nội dung, mục đích không vi phạm pháp luật hoặc đạo đức xã hội.
2. Các trường hợp không được công chứng văn bản từ chối nhận di sản
2.1. Người lập văn bản không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
Theo khoản 1 Điều 20 Bộ luật Dân sự 2015, người thành niên mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc người chưa thành niên không thể tự mình xác lập giao dịch dân sự.
Nếu người thừa kế thuộc các trường hợp này mà không có người đại diện hợp pháp, hoặc đại diện lập văn bản trái quy định, thì văn bản từ chối nhận di sản sẽ không được công chứng.
Ví dụ: Bà A mất, để lại tài sản cho con là B (15 tuổi). Dù B muốn từ chối nhận phần di sản, nhưng vì chưa đủ tuổi thành niên nên phải có cha hoặc mẹ là người đại diện hợp pháp. Nếu không có đại diện, phòng công chứng sẽ từ chối thực hiện.
2.2. Văn bản được lập sau khi di sản đã chia xong
Theo khoản 2 Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015, việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm chia di sản. Khi tài sản đã được phân chia và sang tên, thì việc từ chối sẽ không còn giá trị pháp lý và không được công chứng.
Ví dụ: Ba anh em H, K và L đã hoàn tất thủ tục phân chia đất thừa kế của cha mẹ. Một thời gian sau, anh K muốn từ chối phần mình để nhường lại cho H. Trường hợp này, công chứng viên sẽ từ chối công chứng vì di sản đã được chia xong.
2.3. Từ chối nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản với người khác
Khoản 3 Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Người thừa kế không được từ chối nhận di sản nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.”
Nếu công chứng viên phát hiện người yêu cầu công chứng từ chối nhận di sản để né tránh nghĩa vụ trả nợ, bồi thường, hoặc thi hành án, thì đây là trường hợp không được công chứng văn bản từ chối nhận di sản.
Ví dụ: Ông M đang có khoản nợ bị Tòa án buộc phải trả, nhưng lại lập văn bản từ chối nhận di sản để tránh bị kê biên tài sản thừa kế. Trong trường hợp này, công chứng viên sẽ từ chối thực hiện công chứng vì mục đích của văn bản là trốn tránh nghĩa vụ tài chính.
2.4. Có tranh chấp hoặc khiếu nại về quyền thừa kế
Theo điểm b khoản 4 Điều 44 Luật Công chứng 2014, công chứng viên được quyền từ chối công chứng nếu có căn cứ cho rằng giao dịch đang có tranh chấp, khiếu nại, tố cáo liên quan đến quyền sở hữu, quyền thừa kế.
Nếu di sản hoặc quyền thừa kế chưa được xác định rõ, hoặc có người khác khiếu nại về tính hợp pháp của việc từ chối, thì phòng công chứng sẽ chưa thể thực hiện công chứng văn bản này.
Ví dụ: Ông P mất để lại tài sản cho ba người con. Một người con cho rằng di chúc giả mạo và đang khởi kiện ra Tòa. Trong thời gian tranh chấp chưa được giải quyết, văn bản từ chối nhận di sản sẽ không được công chứng.
2.5. Hồ sơ không đầy đủ hoặc có dấu hiệu giả mạo
Căn cứ Điều 40 Luật Công chứng 2014, người yêu cầu công chứng phải cung cấp hồ sơ chứng minh quyền thừa kế, giấy tờ tùy thân, giấy chứng tử, giấy tờ về tài sản.
Nếu hồ sơ không đầy đủ, giấy tờ tẩy xóa, sai thông tin hoặc có dấu hiệu giả mạo, công chứng viên sẽ không thực hiện công chứng.
3. Hậu quả pháp lý khi công chứng viên từ chối công chứng
Khi thuộc một trong những trường hợp nêu trên, công chứng viên phải giải thích rõ lý do từ chối cho người yêu cầu theo Điều 44 Luật Công chứng 2014.
Việc từ chối công chứng nhằm bảo vệ tính hợp pháp của giao dịch, tránh phát sinh tranh chấp và bảo đảm an toàn pháp lý cho các bên liên quan. Người dân có thể bổ sung hồ sơ, chờ kết quả tranh chấp, hoặc liên hệ cơ quan có thẩm quyền xác minh thông tin để được công chứng lại sau.
4. Ví dụ tổng hợp minh họa thực tế
Bà N mất, để lại căn nhà cho hai con là Q và T. Sau khi bà mất, Q muốn từ chối phần thừa kế để nhường cho T. Tuy nhiên:
Nếu Q đang có khoản nợ thi hành án, văn bản sẽ không được công chứng.
Nếu T và Q đang tranh chấp về tính hợp pháp của di chúc, công chứng viên tạm dừng công chứng.
Chỉ khi Q tự nguyện, có đủ năng lực, không tranh chấp, và lập văn bản trước khi chia di sản thì văn bản mới được công chứng hợp lệ.
Như vậy, có nhiều trường hợp không được công chứng văn bản từ chối nhận di sản, đặc biệt là khi vi phạm điều kiện về thời điểm, chủ thể, hoặc mục đích của việc từ chối. Người thừa kế nên chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, xác định rõ quyền và nghĩa vụ của mình trước khi thực hiện thủ tục công chứng.
Việc nắm rõ quy định giúp đảm bảo văn bản có giá trị pháp lý, tránh bị vô hiệu và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên trong quan hệ thừa kế.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
